Celem prowadzenia działalności rolniczej jest uzyskiwanie nadwyżki ekonomicznej w postaci dochodu, umożliwiającego zarówno rozwój gospodarstwa jak i opłatę pracy. Jego wartość uzależniona jest zarówno od czynników egzogennych, jakimi są przede wszystkim uwarunkowania polityczne i rynkowe, jak też endogennych, z których najważniejsze to, potencjał wytwórczy oraz wewnętrzna organizacja poszczególnych jednostek produkcyjnych. Polskie gospodarstwa podlegają jednolitym regulacjom wynikającym zarówno ze Wspólnej Polityki Rolnej oraz prawodawstwa krajowego. Podobna jest też w danym czasie, na terenie całego kraju koniunktura na poszczególne produkty rolnicze. Pomimo jednak względnej homogeniczności czynników zarówno politycznych jak i rynkowych struktura, intensywność i skala produkcji, a co za tym idzie wysokość dochodów uzyskiwanych przez gospodarstwa w poszczególnych częściach kraju są mocno zróżnicowane [Kaczmarek 2006, Poczta 2006]. Oznacza to, że oceniając omawiane zjawisko od strony mikroekonomicznej, istotny wpływ na wartość uzyskiwanych dochodów mają także wspomniane endogenne czynniki, takie jak wielkość potencjału produkcyjnego oraz organizacja produkcji. Rozpatrując z kolei omawiane zagadnienie z sektorowego punktu widzenia, należy uwzględnić zasadniczą rolę struktury agrarnej, odzwierciedlającej nie tylko zróżnicowanie wielkości fizycznej gospodarstw, lecz także ich potencjału produkcyjnego i wynikających z niego możliwości generowania dochodów. Dlatego też, zarówno z punktu widzenia szans rozwojowych poszczególnych jednostek produkcyjnych jak i konkurencyjności rolnictwa jako sektora gospodarki, istotnym jest określenie poziomu zróżnicowania dochodów w poszczególnych grupach gospodarstw oraz w całych regionach. Problem ten dotyka wielu ważnych aspektów związanych z funkcjonowaniem rolnictwa, w tym też możliwości opłaty pracy własnej. Dlatego w niniejszym artykule podjęto próbę określenia stopnia regionalnego oraz typologicznego zróżnicowania dochodów rolniczych oraz możliwości opłacenia pracy członków rodzin rolniczych na poziomie porównywalnym z minimum egzystencji oraz minimum socjalnym. Podejście takie podyktowane zostało zamiarem odniesienia sytuacji w rolnictwie do wskaźników używanych w badaniach innych grup społecznych, a więc do przedstawienia omawianych zagadnień na szerszym, ogólnospołecznym tle.