Przed Unią stoi szereg nowych wyzwań: kryzys uchodźczy, zmiana klimatu, wysokie bezrobocie wśród młodzieży, kwestie bezpieczeństwa zewnętrznego, cyberzagrożenia i terroryzm. Unijny budżet po 2020 roku może być nawet skromniejszy niż obecny. W konsekwencji zaostrzy się konkurencja o fundusze, szczególnie o charakterze dotacji, również w ramach WPR i polityki spójności. Na znaczeniu powinny zatem zyskiwać instrumenty finansowe, a więc źródła zwrotne. Podstawowym celem artykułu jest ocena możliwości wykorzystania instrumentów finansowych jako środków, które w niedalekiej perspektywie mogą częściowo zastąpić dotacje w WPR i polityce spójności. Przedstawione zostaną przesłanki teoretyczne (tj. ograniczenia kredytowe, interwencjonizm kredytowy) stosowania instrumentów zwrotnych. Podjęta zostanie pogłębiona dyskusja (z wykorzystaniem elementów teorii ekonomii sektora publicznego, finansów publicznych i ekonomii politycznej) nad perspektywami upowszechnienia ww. instrumentów. Opracowanie ma charakter studium przeglądowego, z pewnymi elementami metaanalizy. Z dokonanej analizy wynika, że instrumenty te mogą znaleźć głównie zastosowanie w działaniach w ramach programów rozwoju wiejskiego, lokalnego i regionalnego, w których może być generowany dochód, a więc w przedsięwzięciach o charakterze inwestycyjnym, modernizacyjnym i restrukturyzacyjnym.