W artykule przedstawiono zmiany, jakie zaszły w strukturze gospodarstw, głównie rodzinnych, w Polsce i wybranych krajach Europy, różniących się poziomem gospodarczego rozwoju i systemem politycznym do 1990 roku. W pierwszej grupie krajów badaniami objęto Danię, Francję, Holandię i Niemcy, natomiast w drugiej Czechy, Słowację, Węgry i Polskę. Zwiększanie skali produkcji przez powiększanie powierzchni gospodarstw okazało się niewystarczające. W krajach grupy pierwszej, we Francji i Niemczech, głównie Wschodnich (była NRD), wystąpiły tendencje do tworzenia gospodarstw zespołowych o uproszczonej formie prawnej. W 2016 roku ziemi w użytkowaniu w tych formach było we Francji ponad 60%, a w Niemczech Wschodnich ponad 70% powierzchni użytków rolnych. W krajach drugiej grupy obejmujących Czechy, Słowację i Węgry po zmianach systemowych w 1990 roku nie nastąpiło pełne odrodzenie formy gospodarstw rodzinnych. Mimo że zajmowały one dominującą pozycję w liczbie gospodarstw, to jednak w użytkowaniu ziemi ich udział nie przekraczał 50%. Większość ziemi pozostała w użytkowaniu form zespołowych: spółdzielni rolniczych i spółek z o.o., w które przekształciły się dawne spółdzielnie produkcyjne i byłe gospodarstwa państwowe. W Polsce dominującą formą prawną pozostały gospodarstwa rodzinne. Zainteresowanie polskich rolników formami zespołowymi jest znikome. Także rolnicze spółdzielnie produkcyjne, których udział w użytkowaniu ziemi jest mały, nie budzą zainteresowania rolników.